Okres pandemii prawie z dnia na dzień wpłynął na zmianę w sposobie prowadzenia zajęć nauczania. Ze względu na stan izolacji i ograniczone możliwości przemieszczania się – odkrywanie wiedzy, komunikowanie się i współpraca, stały się trudniejsze. Wraz z powstałymi trudnościami automatycznej zmianie uległo środowisko uczenia się. Zaistniała konieczność poszukiwania nowych rozwiązań w obszarze kształcenia – jednym z nich była nauka zdalna.

Na wdrożenie kształcenia zdalnego wiosną 2020 roku polska oświata miała około osiem dni. Tempo całkowitej zmiany formuły i modelu realizacji dydaktyki szkolnej i uczelnianej spowodowało wiele problemów wynikających głównie z braku wiedzy i doświadczenia. W jaki sposób powinna być przeprowadzana nauka zdalna?

Nauka zdalna – 3 główne problemy

• Brak motywacja

Bez wątpienia jednym z najtrudniejszych zadań stojących przed organizatorami kształcenia jest budzenie motywacji i wywoływanie zainteresowania uczestnictwem w zajęciach zdalnych. Wielość dekoncentrujących rzeczy i sytuacji, które znajdują się w otoczeniu może skutecznie utrudnić skupienie się – tym samym powodując przekierowanie aktywności poznawczej na inne treści.  Właśnie wzbudzanie zaangażowania słuchacza w trakcie lekcji w szkole lub zajęć seminaryjnych na uczelni może stanowić kluczowe wyzwanie.

• Brak interakcji społecznej

Istotną wadą nauki zdalnej jest nikłość interakcji społecznych, tak charakterystycznych dla klasy szkolnej lub grupy seminaryjnej studentów. Zaspokojenie potrzeby socjalizacji w obrębie grupy wymaga wykorzystania specjalnych środków integrujących, których zastosowanie wymaga czasu.

Konieczne jest zapewnienie słuchaczom wsparcia dającego im poczucie bezpieczeństwa i więzi z innymi uczestnikami procesu kształcenia. Dobrą praktyką jest tworzenie przyjaznej przestrzeni do rozmowy poza zajęciami dydaktycznymi np. na organizowanych przez nauczycieli dyżurach. Pracując na odległość, bez bezpośredniego kontaktu, czasami wystarczy świadomość, że jest ktoś, z kim można porozmawiać.

• Trudność oceny uczącego się

Jednym z problemów zdalnego nauczania okazała się niemożność dokonania oceny faktycznej wiedzy ucznia.

Słuchacz potrzebuje informacji o postępach swojej pracy – jest ona niezbędna, aby mógł się uczyć. To właśnie dzięki ocenie uczeń wie, jak przebiega jego proces kształcenia się i może mieć na niego wpływ. Ponadto ocena potrzebna jest też nauczycielowi, aby wiedział, jak postępuje nauczanie, jak ma pomóc uczniom i jak dostosować swoje nauczanie do ich potrzeb.

Nauka zdalna – 10 najważniejszych zasad

Dziesięć zasad, którymi powinien kierować się dydaktyk, organizujący pracę zdalną uczących się:

1. Sprawdź, jaką infrastrukturą i sprzętem dysponują uczący się. Staraj dostosować swój sposób realizacji zajęć do sytuacji, w której się znajdują.

2. Określ ogólne zasady realizacji zajęć zdalnych w ramach konkretnego przedmiotu – w tym również ogólne zasady komunikowania się (w przypadku młodszych uczących się – również z ich rodzicami).

3. Przemyśl i zaplanuj zajęcia – do tego celu możesz przygotować scenariusz lekcji/zajęć. Ustal cele prowadzonych zajęć dydaktycznych oraz sposób ich osiągania. Przedstaw zasady ewaluacji procesu kształcenia (metody weryfikacji tego, że cele zostały osiągnięte).

4. Spróbuj wzbogacić zajęcia dydaktyczne o elementy motywujące/angażujące słuchacza (zwiększ lub pobudź zainteresowanie uczących się treściami edukacyjnymi).

5. Komunikuj o postępach uczenia się. Udzielaj uczącym się informacji zwrotnej dotyczącej osiąganych efektów zdobywania wiedzy. Pamiętaj o pozytywnym wzmacnianiu i motywowaniu.

6. Polecaj korzystanie ze zróżnicowanych źródeł informacji (przedstaw piśmiennictwo). Postaraj się, aby słuchacze korzystali z różnych źródeł wiedzy – Internet, literatura, czasopisma.

7. Pamiętaj o interakcji między uczącymi się. W miarę możliwości przy realizacji zadań zaprojektuj współpracę uczących się – pomocne może okazać się utworzenie wirtualnej klasy lub grupy. Zadbaj o przestrzeń do komunikowania się, by grupa mogła dzielić się wiedzą i wspólnie pracować.

8. Gdy uczysz w szkole – współpracuj z rodzicami (opiekunami). Pamiętaj – to twoi ważni sojusznicy.

9. Opracuj Instrukcję (Kartę pracy ucznia) – Uczeń powinien wiedzieć co?, po co?, jak? Zadbaj o to, by informacja dotarła do każdego w klasie/grupie.

10. Słuchaj i wyciągaj wnioski. Bierz pod uwagę uwagi i zastrzeżenia uczniów. Rozwiązuj problemy.

Realizacja powyższych zasad będzie decydowała o efektywności procesu kształcenia.

Nauka zdalna – o czym warto pamiętać

Szczególna sytuacja izolacji spowodowana pandemią, wymaga wzajemnego zrozumienia i empatii. W tej sytuacji kluczowe znaczenie będzie miało znalezienie argumentów, które w nowych warunkach, jakie stworzyła pandemia, będą inspirować uczniów, powodować ich zaangażowanie w odkrywanie znaczeń i budowania motywacji do zdobywania wiedzy. O czym zatem powinien pamiętać każdy e-nauczyciel? O prawidłowym zarządzaniu procesem uczenia się uczniów oraz organizacji sytuacji edukacyjnych wymagających działania/aktywności. W tym celu warto uwzględnić niecodzienne warunki funkcjonowania oraz możliwości psychofizyczne i wiedzę uprzednią uczących się (należy stymulować refleksyjne myślenie i pobudzać kreatywność).

Właściwe jest również planowanie aktywności uczących się, tak by nie wymagały one korzystania z technologii. Dydaktycy powinni łączyć komunikację synchroniczną z pracą asynchroniczną (zawsze precyzyjnie określać termin wykonania zadania). Ponadto dobrze jest ustalić harmonogram realizacji poszczególnych zadań i oszacować całkowity nakład pracy słuchacza – i tutaj należy pamiętać, by wymagania były realne.